Als mensen hun huwelijk laten ontbinden door een ambtenaar, zullen ze lang niet altijd sneller en goedkoper uit zijn dan bij de rechtbank. De kans bestaat dat achteraf problemen ontstaan over de gemaakte afspraken, zodat alsnog een gang naar de rechter nodig is. Dat stelt de Raad voor de rechtspraak in zijn advies over het wetsvoorstel ‘Scheiden zonder rechter’. De Raad heeft ook zorgen over de vraag of deze manier van scheiden wel wordt erkend in het buitenland, met name in niet EU-landen.
Wie wil scheiden, moet nu nog met een advocaat naar de rechter. Dat is eigenlijk overbodig als echtgenoten het eens zijn over de scheiding en geen minderjarige kinderen hebben, aldus het wetsvoorstel. Zo’n eenvoudige scheiding kan sneller en goedkoper worden afgehandeld als de ambtenaar van de burgerlijke stand de bevoegdheid krijgt huwelijken te ontbinden.
De Raad wijst op risico’s. Echtgenoten zonder juridische bijstand kunnen snel tot een besluit komen – misschien vanuit een ongelijke positie – zonder dat ze alle gevolgen overzien. Daardoor kunnen later problemen opdoemen: bepaalde zaken zijn niet goed geregeld, er is verschil van mening over de gemaakte afspraken of een van de partners houdt zich er niet aan. In dat geval moet het stel alsnog naar de rechter: met een vonnis kan nakoming van de afspraken worden afgedwongen.
Een andere bron van zorg is de internationale status van de scheiding zonder rechter. Of die overal ter wereld wordt erkend, is onzeker. Bij de ambtenaar van de burgerlijke stand kan alleen naar Nederlands recht worden gescheiden. Dat is op zich geen probleem, aangezien ook de gang naar de rechter nog mogelijk is. Wel vraagt de Raad zich af of van mensen van buitenlandse komaf die de Nederlandse taal niet (geheel) machtig zijn, kan worden verwacht dat zij de consequenties overzien van alleen naar Nederlands recht te scheiden, als zij voor deze weg kiezen.
Het wetsvoorstel oppert dat snelle echtscheiders zo nodig advies kunnen vragen van een advocaat, notaris of mediator. In dat geval zou het wel eens gunstiger kunnen zijn om direct naar de rechter te stappen, stelt de Raad. Rechtzoekenden krijgen immers hun advocaatkosten vergoed als ze te weinig inkomsten hebben. Zij moeten griffierecht betalen, maar daar staan gemeentelijke leges voor de diensten van de ambtenaar tegenover.
De werkdruk voor de Rechtspraak zal niet wezenlijk afnemen door deze nieuwe scheidingsroute, denkt de Raad. Een aantal mensen zal toch liever naar de rechter gaan, vanwege de zekerheid die een rechterlijke uitspraak biedt en eventueel vergoeding van de rechtsbijstand. Het aantal relatief simpele zaken zal afnemen. Maar ingewikkelder kwesties – mensen die na een snelle scheiding blijven zitten met een onopgelost geschil over bijvoorbeeld de alimentatie of pensioenverevening – komen toch weer op het bordje van de rechter.
